کدورت حاصل جذب یا پراکنش نور توسط ذرات ریز میکروسکوپی یا کوچکتر در یک مایع و یا عدم حل شدن کامل ترکیب مورد نظر در ماده حلال است. ماده ای شفاف گفته میشود که میزان جذب یا پراکنش نوری آن برابر با آب خالص و یا حلال استفاده شده باشد.
میزان کدورت یکی از تست های معمول در کنترل کیفی دارویی بویژه داروهای تزریقی است. کنترل کیفی کدورت بسته به شرایط دارو ممکن است به صورت چشمی و یا دستگاهی انجام شود.
کنترل کدورت به روش چشمی:
در کنترل کدورت به روش چشمی دو تیوب یکسان، شفاف و خنثی از جنس شیشه با کف صاف و قطر 15 تا 25 میلیمتر از نمونه مورد ارزیابی و نمونه استاندارد یا رفرنس را در کنار یکدیگر قرار میدهند. این لوله ها را به صورت چشمی در روشنایی روز یا نور مشابه، به صورت عرضی در مقابل یک صفحه مشکی مشاهده کرده و وجود هرگونه ذره یا پراکنش نور را بررسی میکنند. در این حالت میزان پراکنش نور بایستی به اندازه ای باشد که با چشم بتوان آن را از نمونه رفرنس تمایز داد.
کنترل کدورت به روش دستگاهی:
سنجش کدورت به روش دستگاهی روشی دقیق تر و قابل اعتماد تر است که به قدرت بینایی فردی بستگی ندارد. نتایج در این روش اعداد و ارقامی هستند که به خوبی قابل استناد هستند و به خصوص در موارد ارزیابی پایداری دارو این اعداد از اهمیت بسیاری برخوردار خواهند بود. همچنین امکان مقایسه نمونه ها از نظر میزان کدورت در بچ های مختلف یا زمان های پایداری متفاوت نیز امکان پذیر است.
نفلومتری (nephelometry) و توربیدیمتری (turbidimetry):
وقتی یک سوسپانسیون به صورت مستقیم و در جهت تابش نور مشاهده شود، به علت پراکنده شدن نور در برخورد به اجزای سوسپانسیون، محلول کدر به نظر میرسد. بخشی از نور وارد شده از محلول عبور میکند، بخشی از آن جذب میشود و بخش دیگری بر اثر برخورد تغییر جهت میدهد.
اگر نور عبور کرده را اندازه گیری کنیم، روش اندازه گیری ما بر مبنای توربیدومتری است و اگر نوری که پراکنده شده است را اندازه گیری کنیم روش اندازه گیری نفلومتری نامیده میشود.
نفلومتری و توربیدومتری در محلول هایی که کدورت کمی دارند قابل اعتماد تر بوده و با میزان شدت نور منبع رابطه خطی دارند. زیرا با افزایش کدورت میزان ذرات در محیط بالاتر رفته و احتمال بازگشت نور یا توقف نور در برخورد با ذرات کم تر شده و در نهایت نور منعکس شده یا عبور کرده نماینده ای از میزان ذرات موجود در نمونه نیست.
به همین دلیل بایستی محلول به میزانی رقیق شود که نتیجه کدورت سنجی و منحنی استاندارد رسم شده به صورت کامل خطی باشد تا بتوانیم میزان دقیقی از کدورت محلول مورد نظر را ارزیابی کنیم.
اندازه گیری کدورت به صورت نسبی
مشخص کردن میزان شفافیت در محلول های رنگی با استفاده از دستگاه های اندازه گیری کدورت، در حالت نسب یا ratio mode اندازه گیری میشود. در محلول رنگی میزان نور منعکس شده و عبور کرده به اندازه ای کاهش پیدا میکند که دستگاه های توربیدومتر و نفلومتر قادر به اندازه گیری آن نیستند. در توربیدومتری و نفلومتری در حالت نسبی، میزان عبور نور نسبت به نورهای منعکس شده با زاویه 90 درجه محاسبه میشود. به این ترتیب میزان نوری که به واسطه رنگ محلول هدر رفته است جبران میشود. دستگاه های مورد استفاده در اندازه گیری محلول های رنگی به نحوی تنظیم شده اند که میتوانند کدورت را در حد اتم تشخیص دهند.
البته در بعضی از محلول های رنگی میتوان از منبع نوری استفاده کرد که در رنگ مورد نظر جذب نداشته باشد مانند استفاده از منابع نوی اینفرارد با انتشار نوری برابر 860 نانومتر با فرکانس 60 نانومتری در دستگاه کدورت سنج.
واحد اندازه گیری کدورت:
واحد مورد استفاده برای اندازه گیری کدورت در نمونه مایعات دارویی NTU (nephelometric turbidity units) است. این واحد بر مبنای میزان کدورت ایجاد شده از ترکیب فرمازین به عنوان استاندارد است به همین دلیل به این واحد FTU (formazin turbidity units) نیز گفته میشود. البته اگر به جای توربیدومتری از نفلومتری استفاده شود بایستی با واحد FUN ( formazin nephelometric units ) بیان شود که یک FUN برابر 40 NTU است.
